Bouwheer: ART BASICS for CHILDREN
Project Team:
HUB Architecture – www.hub.eu
BB – Bureau Bouwtechniek – www.b-b.be
BAS bvba – www.basbvba.be
Foto’s: © Ilse Liekens
Met de steun van:
Vlaamse Gemeenschap – www.vlaanderen.be
Vlaamse Gemeenschapscommissie – www.vgc.be
Centrum voor gelijkheid van Kansen
Triodos bank
Eerste fase: verbouwing van jeugdhuis ‘de Fabriek’ tot een multifunctioneel en artistiek labo (2007-08)
Sinds 2008 huist de ABC-werking in het ABC-huis. De voormalige ‘Fabriek’, een jeugdcentrum grenzend aan de Noordwijk, werd daartoe in eerste instantie verbouwd (naar een ontwerp van HUB-architecten).
De ligging van het oude industriële complex is tekenend voor de frictie tussen het zakelijke kantorenmilieu van de Noordwijk en het heterogene stadsweefsel van Schaarbeek. Het uitgangspunt van de renovatie van de ‘Fabriek’ was dan ook ruimte te maken voor de werking van ABC in dit stedelijke spanningsveld tussen het zakelijke en het sociaal-culturele milieu rond de site. Het gebouw gaat een dialoog aan met deze dynamiek door het herstellen van de bestaande galerij als inkomzone en aanzet tot een laagdrempelige organisatiestructuur binnen het gebouw.
Het budget was beperkt en de bouwkundige staat van de ‘Fabriek’ problematisch. Daarom werd er bij de verbouwing in eerste instantie gekozen voor een dienstbare attitude ten aanzien van het gebouw en de werking van ABC. De gevels en de strutuur werden tot hun essentie teruggebracht en de ergste bouwkundige problemen werden hierbij opgelost. Deze low-key aanpak werd opgeladen met enkele bijzondere architecturale ingrepen op strategische plekken in het gebouw. In het gebouw werd een theatrale vide gecreëerd die de verschillende ateliers, de filmstudio, de bibliotheek, het crèche-café en het trappenpodium met elkaar verbindt. Deze ingrepen bevorderen niet alleen de leesbaarheid van de ‘Fabriek’ als platform voor ABC maar exploiteren ook de potentie van zijn gelaagde industriële verleden. De materialiteit is bij de verbouwing bewust ruw en omwille van de bouweconomie vaak ook onafgewerkt. De spanning die ontstaat met de tactiele multiplex houten studio’s die zo kenmerkend is voor ABC krijgt daardoor alle ruimte.
“Met minimale middelen en de architectuurstrategie
van HUB werd een heterogeen en meermaals verbouwd pand opgetild tot een intelligente ruïne. Op een bijna structuralistisch aandoende wijze, Aldo van Eyck en diens Burgerweeshuis indachtig, werd de architectuur gesaneerd tot haar dragende muren. Restanten van de industriële rol van het gebouw, zoals de reusachtige schouw, staan als een relict in het grid van de wanden. Strategische uitsneden, zowel in de muren als de vloeren, en de introductie van kamerbrede glazen wanden, creëren een eenvormige doch gearticuleerde ruimte. Door alle muren en kolommen wit te schilderen, versmelt het gebouw weer tot een geheel. Door een gevel in policarbonaat als een schuif of een strakke mantel voor een bakstenen galerij te plaatsen, ontstaat een lichte en wit overgoten hal waar tentoonstellingen of activiteiten probleemloos een plaats kunnen vinden. Op andere plekken is het gissen of de ingrepen architectuur of meubilair zijn, of het de architecten of de gebruikers waren die hier aan de slag gingen. Fascinerend om zien is hoe de architectuur effectief als een genetische code door de gebruikers is begrepen, hoe in de geest van modernisten zoals Charles en Ray Eames meubilair speels de rol van de architectuur overneemt en ze soms zelfs naar de kroon steekt.
Of sympathieker: de architectuur wijst op haar bescheiden, doch doortastende rol. (…) Het siert HUB — nochtans niet vies van potige en slagkrachtige beeldarchitectuur — hoe zij zich hier bescheiden en schier onzichtbaar ten dienste
stellen van een unieke educatieve visie en een maatschappelijk ondergewaardeerd project.”
Koen Van Synghel, jaarboek architectuur Vlaanderen 2010
Bouwheer: ART BASICS for CHILDREN
Project Team:
HUB Architecture – www.hub.eu
BB – Bureau Bouwtechniek – www.b-b.be
BAS bvba – www.basbvba.be
Foto’s: © Ilse Liekens
Met de steun van:
Vlaamse Gemeenschap – www.vlaanderen.be
Vlaamse Gemeenschapscommissie – www.vgc.be
Centrum voor gelijkheid van Kansen
Triodos bank
Tweede fase: uitbreiding van de infrastructuur met een nieuwbouw (2015-16)
Bij het opmaken van de oorspronkelijke ontwerpen voor het ABC-huis werd uitgegaan van een ideale situatie: een nieuwbouwvolume zou, naast de verbouwing van de voormalige ‘Fabriek’, stedenbouwkundig de hoek van het perceel markeren, een heldere structuur scheppen in de buitenruimte en het gezicht van ABC vormen naar de wijk toe. Het nieuwbouwvolume zou worden ingericht met een bewegings- en meditatieruimte op de eerste verdieping en een publiekskeuken op het gelijkvloers.
Gaandeweg dienden deze plannen aangepast te worden aan de financiële realiteit: het nieuwbouwvolume kon helaas niet gerealiseerd worden. Een bewegings- en meditatieruimte bleef een gemis in het ABC-huis, maar de keuken die oorspronkelijk in de nieuwbouw was voorzien, heeft intussen wel een plek gekregen in de verbouwde infrastructuur. In de plaats daarvan zal de nieuwbouw een labo-klas bevatten die op verschillende manieren kan ingezet worden.
Labo-klas:
Deze ruimte kan een ‘toonklas’ worden, een inspiratiebron voor scholen of andere organisaties die zelf een leeromgeving op een creatieve manier willen inrichten. Maar het is vooral een ‘ervaarklas’ of algemener ‘ervaarruimte’, een ruimte waar pedagogische teams of klasjes uit het basis- en secundair onderwijs onder begeleiding van ABC-gidsen van de materialen en de werkwijzen kunnen proeven om met vernieuwde inspiratie en inzichten in hun eigen werkomgeving aan de slag te gaan. Daarnaast is het een ‘uitbreidingsklas’, die klassen onder begeleiding van hun leerkrachten kunnen gebruiken als extensie van hun eigen school, mogelijk omdat ze ruimten missen, maar meer waarschijnlijk omdat ze in de ABC-laboklas met andere leerervaringen en leermaterialen kunnen kennismaken. Tot slot, mocht de laboklas eens niet gebruikt worden, is deze perfect te integreren in de reguliere werking zoals die in het huidige ABC-huis met groepen wordt opgezet.
De stilte- en bewegingsruimte:
Afgezien van de mogelijkheden voor dansworkshops en meditatiesessies biedt de nieuwe ruimte op de eerste verdieping ook de gelegenheid om rond het bewegingsconcept van Elfriede Hengstenberg, en de pedagogie van het jonge kind van Emmi Pikler te werken.
“De nieuwe toevoeging aan ‘de Fabriek’ is een voorlopig eindpunt maar ook nieuw begin voor deze site op de hoek van de Jollystraat aan het Gaucheretplein. Het is een nieuw begin omdat nu, met dit gebouw, een duidelijk en nieuw adres voor ABC aan het plein ontstaat. Het bestaande beeld van de site, met zijn galleria uit translucente kunstofhuid krijgt een bakstenen complement. Een voorlopig eindpunt ook, omdat het gebouw terug grijpt op de stoere, post-industriële architectuur van deze site als scharnierpunt tussen de Noordwijk en Schaarbeek, tussen het Gaucheretplein en de Zenne. (…)
De architectuur van het gebouw is eenvoudig en sober, maar tracht de poëzie te vinden in het omgaan met utilitaire materialen en het industriële erfgoed op de site. Zo is als materiaal een basale rode baksteen gekozen, die zo typisch is voor oude fabrieksgebouwen, maar die in een meer veredelde toepassing ook terugkomt in een aantal historische gebouwen aan het Gaucheretplein. Vanuit die visie verbindt de baksteen als materiaal de site met zijn fabrieksschouw en het omliggende stadsweefsel. Het tracht net zoals ABC zelf een brug te slaan tussen verschillende culturen en plekken..”
Koen Drossaert van HUB-architecten